Hoe hoog waren de gemiddelde onbalansprijzen in 2024 en hoe hoog waren de uitschieters? Hoe vaak kwam die beruchte regeltoestand 2, waarbij iedereen moet betalen voor onbalans, voorbij?
Nu thuisbatterijen ook op onbalans aangestuurd worden, zie je de onbalansmarkt steeds vaker voorbij komen. Daar was het afgelopen jaar veel gaande, zoals een enorme toename van kwartieren met regeltoestand 2. En die is vervelend, want bij die regeltoestand moet je betalen als je batterij wordt ingezet op onbalans.
Passief onbalans en regeltoestanden uitgelegd
Wat is passief onbalans
Een energieleverancier is verantwoordelijk voor de balans in zijn portfolio. Van tevoren moet hij per kwartier doorgeven wat hij verwacht te leveren en/of verbruiken. Als hij in het kwartier afwijkt van die verwachting, veroorzaakt hij onbalans, en als dat problemen geeft op het net, zal hij daarvoor moeten betalen.
Maar als er op het net ook sprake is van onbalans, maar die tegengesteld is aan de onbalans van de energieleverancier, levert hem dat mogelijk geld op. Stel dat op het net de stroomvraag hoger is dan verwacht, terwijl de energieleverancier meer opwekt dan verwacht. De energieleverancier helpt dan met zijn onbalans dus het probleem op het net op te lossen, en krijgt daar mogelijk een vergoeding voor.
Hij kan zo ook expres inspelen op de onbalans: bijvoorbeeld door thuisbatterijen te ontladen als hij aan het begin van een kwartier ziet dat het net een stroomtekort heeft, of juist op te laden bij een stroomoverschot. Dit wordt passief onbalans genoemd, omdat de energieleverancier niet door Tennet wordt opgeroepen om het probleem op te lossen. Of daar wat mee te verdienen valt, hangt af van de regeltoestand van het kwartier.
Regeltoestanden
De onbalansprijs wordt bepaald door de prijs waarvoor Tennet regelvermogen moest oproepen bij externe partijen om het onbalansprobleem op te lossen. Dit regelvermogen kan twee kanten op: door meer stroom te leveren/minder te verbruiken (opregelen) of door minder stroom te leveren/meer te verbruiken (afregelen):
- Als er niet hoefde te worden opgeregeld of afgeregeld in het kwartier, is de regeltoestand van dat kwartier 0.
- Als er moest worden afgeregeld, is de regeltoestand -1.
- Als er moest worden opgeregeld, is de regeltoestand 1.
- Als er binnen een kwartier zowel moest worden afgeregeld als opgeregeld, dan is de regeltoestand 2.
Alleen bij regeltoestand -1 en 1 kan verdiend worden aan passief onbalans. Bij regeltoestand 2 moet iedere balansverantwoordelijke die afweek van zijn verwachting daar namelijk voor betalen. Of er sprake is van regeltoestand 2, wordt echter pas in de loop van het kwartier duidelijk, en wordt pas achteraf vastgesteld.
Regeltoestand 2 is alleen een probleem voor partijen die aan passief balanceren doen – zoals voor thuisbatterijen op onbalans momenteel het geval is. Partijen die worden afgeroepen door Tennet, krijgen daar ongeacht de regeltoestand voor betaald.
Hier lees je uitgebreid over stroomprijzen en de verschillende onbalansmarkten.
Gemiddelde onbalansprijs en uitschieters
Hoeveel je kunt verdienen met onbalans, hangt af van de onbalansprijzen. De onbalansprijs per kwartier wordt bepaald door de prijs waarvoor Tennet regelvermogen moest oproepen bij externe partijen om het onbalansprobleem op te lossen. Daar kunnen flinke uitschieters in voorkomen. Hieronder zie je de gemiddelde en extreemste prijs voor opregelen en afregelen de afgelopen jaren:
Maar deze verrekenprijs en de regeltoestand worden pas achteraf vastgesteld. Gedurende het kwartier maakt Tennet met enige vertraging wel elke minuut bekend hoe het er voor staat: hoeveel onbalans er tot dan toe is afgeroepen en tegen welke prijs.
Als een energieleverancier jouw thuisbatterij gebruikt om passief te balanceren, is de opbrengst daarvan afhankelijk van in hoeverre hij de gunstige momenten met de extreme prijzen weet te benutten. Daarvoor moet hij dus aan het begin van elk kwartier een goede inschatting maken of de prijzen én de regeltoestand gunstig zullen uitpakken.
Passief balanceren pakt namelijk nadelig uit als binnen een kwartier de richting van de onbalans omslaat. Dan wordt de regeltoestand 2. En dat komt steeds vaker voor.
Regeltoestanden
In 2024 was er een enorme toename te zien in kwartieren met regeltoestand 2. Gemiddeld 17% van de kwartieren had regeltoestand 2. Dat is vier uur per dag, en een stuk hoger dan de 8% het jaar ervoor.
In 2023 was het aantal kwartieren met regeltoestand 2 relatief stabiel, met zo’n 200 kwartieren per maand. Begin 2024 was er vooral in maart een uitschieter te zien in kwartieren met regeltoestand 2, maar april en mei zaten weer rond de 200 kwartieren. Daarna liep het echter weer op. Met name de laatste drie maanden was het flink raak, met 700 tot 800 kwartieren regeltoestand 2 per maand. Dat is ongeveer een kwart van de tijd.
Vertraging in de publicatie van onbalans
Tennet had het afgelopen jaar steeds vaker problemen om het net in balans te houden. Dat komt o.a. doordat steeds meer partijen aan passief onbalans doen. Dit leidde niet alleen tot regeltoestand 2, wat nadelig is voor de partijen die passief balanceren, maar heeft ook effect op de balanskwaliteit, in de vorm van oscillaties in de netfrequentie, die ook de frequentiekwaliteit van continentaal Europa negatief beïnvloeden. Ook moet Tennet hierdoor meer capaciteit op de aFRR-markt reserveren, waarmee de netkosten omhoog gaan.
Hierdoor voelde Tennet zich gedwongen om in te grijpen, en hebben ze per begin december besloten om het huidige onbalans met een grotere vertraging te publiceren: 5 minuten in plaats van 2 minuten. Dit maakt het lastiger voor partijen die passief balanceren om hier goed op in te spelen. De maatregel heeft tot nu toe een positief effect op het verminderen van de oscillaties, maar het aantal kwartieren met regeltoestand 2 blijft hoog: in januari 2025 waren het er 616.
Ze verzoeken daarom iedereen in de markt om assets die worden gebruikt voor passief balanceren niet in één keer op maximaal vermogen aan te zetten, maar om gedurende 5 minuten langzaam naar het maximale vermogen toe te gaan. Ook vragen ze om niet elk kwartier de richting van het vermogen te veranderen. Als energieleveranciers daar gehoor aan geven, beperkt dat het verdienmodel van thuisbatterijen op passief onbalans verder.
Over passief balanceren is het laatste dus nog niet gezegd.
Thuisbatterijen en onbalans: ongunstig voor het lokale net
Een energieleverancier die thuisbatterijen aanstuurt op onbalans, zal alle thuisbatterijen op dezelfde manier aansturen. Dus als het net extra vermogen kan gebruiken, zullen alle batterijen zo snel mogelijk ontladen, en als het kwartier daarna het vermogen juist weer omlaag moet, gaan alle batterijen zo snel mogelijk weer laden.
In een woonwijk met veel thuisbatterijen kan dit ertoe leiden dat er in één keer heel veel vermogen tegelijk wordt gevraagd of geleverd. Dit kan lokaal netcongestie veroorzaken, met een overbelast net en mogelijke stroomstoringen tot gevolg. Daarvoor waarschuwt netbeheerder Enexis in hun visie op de thuisbatterij. Zij roepen dan ook op om thuisbatterijen niet op onbalans in te zetten.
De data
De data komt van de website van Tennet, waar ook de actuele onbalans kan worden bekeken:
